Η Ιστορία στη Λογοτεχνία

 

 «῏Ην τις γυνὴ ἐν τῇ Ἀλεξανδρείᾳ͵ τοὔνομα Ὑπατία· αὕτη Θέωνος μὲν τοῦ φιλοσόφου θυγάτηρ ἦν· ἐπὶ τοσοῦτον δὲ προὔβη παιδείας͵ ὡς ὑπερακοντίσαι τοὺς κατ΄ αὐτὴν φιλοσόφους͵ τὴν δὲ Πλατωνικὴν ἀπὸ Πλωτίνου καταγομένην διατριβὴν διαδέξασθαι͵ καὶ πάντα τὰ φιλόσοφα μαθήματα τοῖς βουλομένοις ἐκτίθεσθαι· διὸ καὶ οἱ πανταχόθεν φιλοσοφεῖν βουλόμενοι κατέτρεχον παρ΄ αὐτήν. Διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῇ ἐκ τῆς παιδεύσεως σεμνὴν παρρησίαν καὶ τοῖς ἄρχουσι σωφρόνως εἰς πρόσωπον ἤρχετο· καὶ οὐκ ἦν τις αἰσχύνη ἐν μέσῳ ἀνδρῶν παρεῖναι αὐτήν· πάντες γὰρ δι΄ ὑπερβάλλουσαν σωφροσύνην πλέον αὐτὴν ᾐδοῦντο καὶ κατεπλήττοντο. Κατὰ δὴ ταύτης τότε ὁ φθόνος ὡπλί↔σατο· ἐπεὶ γὰρ συνετύγχανε συχνότερον τῷ Ὀρέστῃ͵ διαβολὴν τοῦτ΄ ἐκίνησε κατ΄ αὐτῆς παρὰ τῷ τῆς ἐκκλησίας λαῷ͵ ὡς ἄρα εἴη αὕτη ἡ μὴ συγχωροῦσα τὸν Ὀρέστην εἰς φιλίαν τῷ ἐπισκόπῳ συμβῆναι. Καὶ δὴ συμφρονήσαντες ἄνδρες τὸ φρόνημα ἔνθερμοι͵ ὧν ἡγεῖτο Πέτρος τις ἀναγνώστης͵ ἐπιτηροῦσι τὴν ἄνθρωπον ἐπανιοῦσαν ἐπὶ οἰκίαν ποθέν· καὶ ἐκ τοῦ δίφρου ἐκβαλόντες͵ ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν ᾗ ἐπώνυμον Καισάριον συνέλκουσιν͵ ἀποδύσαντές τε τὴν ἐσθῆτα ὀστράκοις ἀνεῖλον· καὶ μεληδὸν διασπάσαντες͵ ἐπὶ τὸν καλούμενον Κιναρῶνα τὰ μέλη συνάραντες πυρὶ κατηνάλωσαν. 

 Τοῦτο οὐ μικρὸν μῶμον Κυρίλλῳ καὶ τῇ Ἀλεξανδρέων ἐκκλησίᾳ εἰργάσατο· ἀλλότριον γὰρ παντελῶς τῶν φρονούντων τὰ Χριστοῦ φόνοι καὶ μάχαι καὶ τὰ τούτοις παραπλήσια. Καὶ ταῦτα πέπρακται τῷ τετάρτῳ ἔτει τῆς Κυρίλλου ἐπισκοπῆς͵ ἐν ὑπατείᾳ Ὁνωρίου τὸ δέκατον͵ καὶ Θεοδοσίου τὸ ἕκτον͵ ἐν μηνὶ Μαρτίῳ͵ νηστειῶν οὐσῶν». 

Σωκράτου Σχολαστικού, Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιβλίο έβδομο, κεφάλαιο 15ο.

 

 

Τα πασχαλινά μας έθιμα (παραλλαγή στον Σωκράτη Σχολαστικό)

Διήγημα του ΦΑΙΔΩΝΑ ΤΑΜΒΑΚΑΚΗ
Πηγή: efsyn.gr

Ήμουν νέος, στην ηλικία σου, Χριστόδουλε, όταν διαχωρίσαμε από τα ιουδαϊκά έθιμα. Πάψαμε να εορτάζουμε το Πάσχα με τους Ιουδαίους, αποβάλαμε την περιτομή, το Σάββατο, τη βρώση και την πόση των Ιουδαίων. Ακολούθησαν πολλές σύνοδοι, πολλές διχονοήσεις, σχίσματα, εμείς οι Αλεξανδρινοί, η Ιλλυρία και όλη η Ελλάδα, ορίσαμε τη νηστεία έξι εβδομάδων και την ονομάσαμε Τεσσαρακοστή. Για άλλους σήμαινε αποχή από τα πάντα, πλην του ξηρού άρτου, και σε άλλους ούτε καν αυτού.
Αλλοι απήχαν από όλα τα έμψυχα, άλλοι μεταλάμβαναν μόνον ιχθύες, και άλλοι μόνον ξηρούς καρπούς και αυγά. Κατά την Τεσσαρακοστή έπαυαν οι εργασίες, οι εορτές, και το γαμείν. Ιουδαίοι και Ελληνες χλεύαζαν τους Χριστιανούς για τη νηστεία και την αποχή, οι μεν Ιουδαίοι διατείνονταν ότι ήσαν οι φύλακες της ακρίβειας και του τυπικού του Πάσχα, οι δε Ελληνες περιφρονούσαν την ένδεια χρημάτων και τη φιλοσοφία των Χριστιανών.
Ο επίσκοπος Θεόφιλος, για να αποδείξει τότε το επονείδιστο των Ελλήνων, πρόσταξε να εισέλθουν στο Μίθρειο και να το ανακαθάρει. Με ζήλο και την ενθάρρυνση του επισκόπου, καταστρέψαμε το Σαράπειον και διαπομπεύσαμε δημόσια τα φονικά μυστήρια του Μιθρείου. Οταν ο Θεόφιλος περιέφερε τους φαλλούς του Πριάπου στο μέσον της αγοράς, γελάσαμε μεστά. Βλέποντας τούτα οι Ελληνες της Αλεξανδρείας και κυρίως οι δάσκαλοι της φιλοσοφίας, επιτέθηκαν από οργή στους Χριστιανούς και φόνευαν τους πάντες.
Αμύνονταν και οι Χριστιανοί και η μάχη συνεχίστηκε ώσπου να κορεσθούν οι αντίπαλοι από φόνους. Ελάχιστοι Ελληνες σκοτώθηκαν, οι Χριστιανοί εκατόμβη. Οι δε τραυματίες αναρίθμητοι. Οι Ελληνες φοβήθηκαν κι άλλος έφυγε από δω, άλλος από κει, μερικοί σε άλλες πόλεις.
Ο έπαρχος και ο ηγούμενος του στρατιωτικού τάγματος διέταξαν την κατάλυση των ναών και με τον Θεόφιλο επικεφαλής ισοπέδωσαν τους ναούς, τα δε αγάλματα των θεών έριχναν σε καζάνια της εκκλησίας και τα έλιωναν για να μοιραστούν στους πτωχούς.
Στο Σαράπειον φυλασσόταν η βιβλιοθήκη, από όπου οι μοναχοί άναψαν τους παπύρους και τους περιέφεραν στην πόλη σαν πυρσούς κατακαίοντας τα ιερά των Ελλήνων. Σε ανάμνηση της μεγάλης νίκης, έκτοτε οι Χριστιανοί περιφέρουν λαμπάδες στην εορτή της Αναστάσεως.
Οταν γκρεμίστηκε και γυμνώθηκε ο ναός, Χριστιανοί και Ελληνες βρήκαν χαραγμένα στους λίθους γράμματα που αποκαλούν ιερογλυφικά. Πολλοί δε χαρακτήρες είχαν σταυρούς. Διχονοούσαν σχετικά, ώσπου κάποιοι Ελληνες που είχαν ασπαστεί τον Χριστιανισμό ερμήνευσαν ότι ο σταυροειδής χαρακτήρας σημαίνει ζωή επερχόμενη. Μετά από αυτό, οι Χριστιανοί έγιναν αλαζονικότεροι και πολλοί Ελληνες προσήλθαν και εξομολογούμενοι τις αμαρτίες τους βαπτίζονταν. Επικράτησε το έθιμο, της Αναστάσεως, να καίνε με λαμπάδες το σχήμα του σταυρού στους λίθους των σπιτιών.
Ημουν αρκετά πρεσβύτερος όταν στην Αλεξάνδρεια είχαν απομείνει λιγοστοί Ελληνες, αλλά οι Ιουδαίοι παρέμεναν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Οι πόλεις εκείνη την εποχή συνήθιζαν τα Σάββατα να έχουν παραστάσεις χορού και πολλοί Ιουδαίοι αντί να τηρούν τον Νόμο τους, σχόλαζαν στα θέατρα. Στις διαμαρτυρίες τους, ο επίσκοπος Κύριλλος τους απείλησε εάν δεν πάψουν να διαμαρτύρονται.
Αισθανόμενοι την απειλή, οι Ιουδαίοι έγιναν επιθετικότεροι. Μια νύχτα συνωμότησαν και γύριζαν την Αλεξάνδρεια φωνάζοντας ότι η εκκλησιά του Αλεξάνδρου, τότε η λαμπρότερη των Χριστιανών, καίγεται. Οι Χριστιανοί έσπευδαν στους δρόμους να σώσουν την εκκλησία και οι συνωμότες, στο σκοτάδι, τους κατέσφαζαν. Ο Κύριλλος, για να τους τιμωρήσει, τους εκπόμπευσε από την πόλη όπου κατοικούσαν από τον καιρό του Αλεξάνδρου του Μακεδόνος, κι οι Χριστιανοί άρπαζαν τις περιουσίες τους.
Ο έπαρχος της Αλεξάνδρειας Ορέστης, αγανακτισμένος με τη συμπεριφορά του επισκόπου και τη θλίψη που έφερε στην πόλη η εγκατάλειψη, κατήγγειλε το συμβάν στον βασιλέα. Παρομοίως κατήγγειλε ο Κύριλλος τους Ιουδαίους στον βασιλέα. Φιλία μεταξύ των ανδρών δεν επήλθε. Τότε κατέβηκαν από τα όρη της Νιτρίας πεντακόσιοι μοναχοί ζηλωτές να συμπαρασταθούν στον Κύριλλο.

  

Κατέκλυσαν την πόλη και κύκλωσαν τον έπαρχο στο άρμα του καθυβρίζοντας τον Ελληνα και θύτη. Παρότι ο Ορέστης δήλωσε βαπτισμένος Χριστιανός, ένας, ονόματι Αμμώνιος, τον λιθοβόλησε στην κεφαλή και πλημμύρισε αίματα, η δε φρουρά του σκόρπισε από φόβο. Ακολούθως, προσέτρεξαν πολίτες και διέλυσαν τους μελανοχίτωνες, συνέλαβαν δε τον Αμμώνιο. Ο έπαρχος διέταξε, κατά τους νόμους, να βασανιστεί δημόσια, ώσπου απέθανε.
Ο Κύριλλος κατήγγειλε τον Ορέστη στον βασιλέα, εξέθεσε την σορό του Αμμώνιου σε ναό και τον αποκάλεσε Θαυμάσιον, και μάρτυρα διότι στα βασανιστήρια δεν απαρνήθηκε τον Χριστό.
Τούτο το τέταρτο έτος της επισκοπής του Κυρίλλου, μέσα Μαρτίου, εν μέσω νηστειών, λέγεται ότι εμφανίστηκε ο Δίδυμος ο Τυφλός, άνδρας θαυμαστός κι ελλόγιμος, ο οποίος είχε αποδημήσει εις Κύριον προ ετών. Προτού μάθει τα πρώτα γράμματα, ο Δίδυμος απέβαλε την όραση, ο δε Θεός τού παρέσχε νοητούς οφθαλμούς για να μάθει τον θείο λόγο.
Εχοντας αποτάξει τον κοσμικό βίο, βίωσε αμόλυντος από θήλεια, οίνο και λάδι σε καλύβα στην έρημο. Στο ασκητήριό του προσέρχονταν οι θεόφιλοι για να μαθητεύσουν στα σωτηριώδη. Η θεία τιμωρία είναι λυτρωτική, δίδασκε.
Ο Δίδυμος, λέγουν, στάθηκε αμίλητος στην αγορά και γύρω του συνέρρευσε πλήθος μοναχών, Χριστιανών και παραβολάνων, περιμένοντας τον λόγο του.
Αίφνης διέσχισε την οδό η Υπατία στο άρμα της. Κόρη του φιλοσόφου Θέωνα, ξεπερνούσε στον λόγο και την επιστήμη, όλους τους φιλοσόφους της εποχής. Θαυμαστή για το ήθος, εράσμια πλην ανέραστη, υπήρξε ισόβια αφοσιωμένη στη διδασκαλία και τη μελέτη.
-Ιδού, λέγουν ότι ανέκραξε ο Δίδυμος δείχνοντας την Υπατία.
Οι παραβολάνοι αλλόφρονες χίμηξαν, την καθαίρεσαν από τον δίφρο, την απέγδυσαν, με όστρακα αποκόλλησαν το δέρμα από τα οστά, την διαμέλισαν, τα μέλη σώρευσαν στο σημείο το λεγόμενο Κιναρώνα, και τα κατέκαυσαν.
Φέρεται ότι στη μνήμη της Υπατίας θυσιάζουμε τον αθώο αμνό του Πάσχα, για δε το αίμα της στα όστρακα, σπάζουμε τα κόκκινα αυγά.
Τελευταίο βιβλίο του Φ. Ταμβακάκη είναι η νουβέλα «Η αναπαλαίωση» (εκδ. Εστία, 2015)