Ταξίδι στο Βυζάντιο μέσα από τα έργα ενός δικαστικού

Θεοδώρα η Αυτοκράτειρα… «Καβαφικά» χαρακτήρισε τα πορτρέτα του Ηλία Κοντοζομάνη ο Μιλτιάδης Παπανικολάου, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης

 

Η Εφημερίδα των Συντακτών , 21.08.2016

Συντάκτης: 

Στελλίνα Μαργαριτίδου

 

Αυτοκράτορες κι αυτοκρατόρισσες, άρχοντες και πριγκίπισσες, στρατηγοί, φιλόσοφοι και πατριάρχες, επιστήμονες, ιστορικοί, γιατροί στο παλάτι, τις εκκλησίες, τα πανεπιστήμια και τα νοσοκομεία που ίδρυσαν αλλά και ψαράδες, βαρκάρηδες, ταβερναραίοι στις αγορές, χαλκοπράτες στα καπηλειά του Ιππόδρομου… περιγράφουν εικαστικά τον βυζαντινό κόσμο του Ηλία Κοντοζομάνη που εκτίθεται από τις 7 έως τις 30 Σεπτεμβρίου στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης.

«Σας παρασύρω σ' ένα ταξίδι συναρπαστικό, μαγικό, μαυλιστικό στα παμπάλαια εκείνα χρόνια που η Αυτοκρατορία ήταν σχεδόν όλος ο κόσμος… Σε μια διαδρομή που ξεκινά με τον Φλάβιο Βαλέριο Κωνσταντίνο τον Α', γιο της Ελένης, και ολοκληρώνεται με τον Κωνσταντίνο τον ΙΑ' τον Παλαιολόγο… Σας παρουσιάζω μια Αυτοκρατορία χιλιόχρονη και λαμπερή, την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία…

Ελάτε μαζί μου για μια επίσκεψη στην Αγία Θεοδοσία στο Κοσμίδιο να παραβρεθούμε στην τελευταία λειτουργία γιατί την ημέρα της Αλωσης γιορτάζει και η εικόνα της και όλη η εκκλησία ήταν στολισμένη με τριαντάφυλλα του Μαγιού, γι' αυτό και οι Τούρκοι την είπαν Γκιουλ Τζαμί.

Και από εκεί να πάρουμε μια βάρκα για το Κοντοσκάλι, τη μεγαλύτερη ψαραγορά της Πόλης κι ύστερα ν' ανηφορίσουμε για τον Ιππόδρομο να σας κεράσω ένα κρασί στα πολύβουα καπηλειά που μυρίζουν ζεστό φαΐ και καπνό από ξύλα, κι ύστερα να σας αφήσω ελεύθερους να περιηγηθείτε στην Πόλη, για να δείτε πρόσωπα που έζησαν εκείνες τις μακρινές εποχές και που ζωντανεύουν μόνο και μόνο για να συναντηθούν μαζί σας».

 Μ' αυτόν τον τρόπο ο Ηλίας Κοντοζομάνης προσκαλεί το κοινό της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο στα εγκαίνια της έκθεσής του στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας Θράκης.  Στον κήπο του, έναν από τους ωραιότερους της πόλης, το βράδυ της Τετάρτης 7 Σεπτεμβρίου θα αναδυθούν εικόνες και αρώματα της κοντινής Ανατολής μαζί με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, του Μίκη Θεοδωράκη και του συνθέτη Νίκου Τάτση, ο οποίος θα είναι και ο μαέστρος της συναυλίας που θα δοθεί.
 Ο Ηλίας Κοντοζομάνης συστήνεται μία ακόμη φορά στο κοινό ως ζωγράφος. Είναι ανώτατος δικαστικός λειτουργός και μέχρι πρόσφατα διευθυντής κατάρτισης και επιμόρφωσης στη Σχολή Δικαστών στη Θεσσαλονίκη.
Με την παρότρυνση της αντιδημάρχου Πολιτισμού του Δήμου Θεσσαλονίκης και εικαστικού, έκανε το 2004 στην Casa Bianca την πρώτη ατομική του έκθεση με τίτλο «Αγιογραφίες και πορτρέτα Φαγιούμ» και από τότε προετοιμάζει τον «Βυζαντινό Κόσμο» του, για τον οποίο ο ιστορικός τέχνης Μιλτιάδης Παπανικολάου εξηγεί πως «είναι πρόσωπα που με τον χαρακτήρα και τη στάση τους συγκίνησαν τον ζωγράφο γι' αυτό και τα αποδίδει με πολύτιμες φορεσιές και υπογραμμίσεις ανάλογα με την εσωτερική τους θέση στο αξιακό σύστημα του Ηλία Κοντοζομάνη».

Το πάθος με τη ζωγραφική

Σαμψών, ο ξενοδόχος γιατρός - Η εικονολάτρισσα αρχόντισσα Θεοδοσία |

Ο Ηλίας Κοντοζομάνης ζωγραφίζει από τότε που θυμάται τον εαυτό του κι εμπνέεται από την Ιστορία, τους τόπους, τα πρόσωπα.
Δίνει μεγάλη σημασία στην έκφραση γιατί όπως λέει «για μένα οι μορφές πρέπει να κινούνται, να σε πλησιάζουν, να τους λες τους καημούς σου και τα παράπονά σου, να σε συντροφεύουν στις αναζητήσεις σου».
Αυτή η εικόνα ενός ευαίσθητου και τρυφερού ανθρώπου μπορεί να μη συνάδει με το πρότυπο του αυστηρού και αδέκαστου δικαστικού που πολλοί έχουμε στο μυαλό μας.
Τα στερεότυπα όμως είναι για να καταρρίπτονται, ευτυχώς κάποιες φορές με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο.
«Ενας δικαστής πρέπει ν' αποφασίζει σωστά, να χρησιμοποιεί την εξουσία που του δίνει το Σύνταγμα και οι νόμοι προς όφελος της κοινωνίας, γιατί η Δικαιοσύνη δεν είναι αυτοσκοπός, είναι κοινωνικό ιδεώδες, είναι ηθική αρετή, το αλάτι της γης από το οποίο πρέπει να κοινωνούν όλοι, και τούτο δεν είναι μόνο υπόθεση της Πολιτείας και των δικαστών, αλλά υπόθεση όλων μας. Αλλωστε η βελτίωση του επιπέδου της παρεχόμενης προς τους πολίτες δικαιοσύνης βελτιώνει συνακόλουθα και το επίπεδο της δημοκρατίας σε έναν τόπο», λέει ο Ηλίας Κοντοζομάνης.

Το «άνοιγμα» της Σχολής Δικαστών

«Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης, όπου μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη εκφράζεται η αγωνία για την εφαρμογή και υπεράσπιση ενωσιακών κατακτήσεων σε μια κοινωνία που διαρκώς μεταβάλλεται, δημιουργώντας νέα κοινωνικά φαινόμενα ή επιτείνοντας την έναρξη των ήδη υπαρχόντων, όπως κοινωνική βία, μη αποδοχή της διαφορετικότητας, αλλοδαποί, μετανάστες, πρόσφυγες, οικονομική εξαθλίωση και πολλά άλλα, η Εθνική Σχολή Δικαστών Λειτουργών που ιδρύθηκε το 1995 και λειτουργεί στη Θεσσαλονίκη έχει σκοπό να διδάξει συμπεριφορά, να σμιλεύσει χαρακτήρες, να αναλύσει συνειδήσεις, να οικοδομήσει ήθος, να θωρακίσει παρρησία και να εμπλουτίσει γνώσεις, ώστε να καταστήσει τους νεοεισερχόμενους δικαστές όχι απλώς αδέκαστους και με άμεμπτο φρόνημα, προσηλωμένους στην ιδέα του δικαίου και των κείμενων νόμων, αλλά και ηθικά διορατικούς αντίκρυ στα επίδικα συχνά περίπλοκα νομικά προβλήματα.
»Ο δικαστής, και αυτό προσπαθούμε να εμπνεύσουμε στους σπουδαστές, πρέπει να έχει ταπεινότητα στη συμπεριφορά και μεγαλείο στις αποφάσεις γιατί το έργο του δικαστή δεν συνδέεται μόνο με νομικές γνώσεις, αλλά και με ιδέες, με ηθικές αξίες και κανόνες συμπεριφοράς δεδομένου ότι το πρόσωπό του καθίσταται ο πρωταγωνιστής της Δικαιοσύνης και συγχρόνως το μέτρο με βάση το οποίο κρίνεται, εάν επικράτησε η Δικαιοσύνη σε ορισμένο τόπο και χρόνο», εξηγεί ο δικαστικός Ηλίας Κοντοζομάνης.
«Ο δικαστής στη σύγχρονη εποχή της αμφισβήτησης αξιών και παλαιών προτύπων δεν μπορεί να είναι ο δικαστής που γνωρίζει μόνο τους νόμους και τη νομολογία, αλλά πρέπει να είναι μια πολύπλευρη προσωπικότητα μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
»Δεν είναι δυνατόν ο δικαστής του 21ου αιώνα να μένει κλεισμένος στο σπίτι του και να βλέπει τη ζωή να περνά από το παράθυρό του σαν κινηματογραφική ταινία. Πρέπει να βρίσκεται μέσα στην κοινωνία, ν' ακούσει το παλμό της, ν' αφουγκραστεί τους ψιθύρους της, αυτά που δεν μπορούν να ειπωθούν στις αίθουσες δικαστηρίων.
»Γι' αυτό και με τον γενικό διευθυντή της Εθνικής Σχολής Δικαστών, τον Μιχάλη Πικραμένο σύμβουλο Επικρατείας, καταβάλαμε μια προσπάθεια ν' ανοίξουμε τη Σχολή στον πνευματικό κόσμο της χώρας, για να καταδείξουμε τη στενή σχέση που έχει ένας δικαστής με την τέχνη και το πνεύμα. Αλλωστε αυτή, κατά τη γνώμη μου, είναι η φύση της δουλειάς του δικαστή: μια διαδικασία κατ' εξοχήν πνευματική.
»Γι' αυτό ο δικαστής δεν πρέπει να είναι γραφειοκράτης, αλλά ένας υπάλληλος που ενδιαφέρεται μόνο για τη διεκπεραίωση μιας δικογραφίας. Οφείλει να είναι ένας λειτουργός που έχει στοιχεία διανοούμενου».

Τρεις πόλεις του Νότου είναι το καταφύγιο του Ηλία Γκοντοζομάνη: «Η γαλάζια Καλαμάτα, η πόλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε, που ευωδιάζει αλμύρα και λεμονανθούς και ανακλαδίζεται μαυλιστικά στους ορεινούς όγκους του Ταΰγετου και στην αφράτη θηλυκιά πεδιάδα της Μακαρίας.
Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη με τα κάστρα και της εκκλησιές της, τα χιλιοτραγουδισμένα σοκάκια της, μια πανδαισία χρωμάτων, ήχων, και γεύσεων, μια ζωντανή ιστορία.
Τέλος η εστεμμένη Κωνσταντινούπολη, η Βασιλίς των πόλεων Κεφαλή, η Θεοφρούρητη, η Τσάριγκραντ των Σέρβων και των Ρώσων, η Κωνσταντίνιγε των Οθωμανών, η Ασιθανέ των Περσών, η Ιστανμπούλ των Τούρκων, η Πόλις των Ρωμιών, η Πόλις αντικείμενο του πόθου όλου του κόσμου, που κινδυνεύει από ερωτική εξάντληση.
Από τις πόλεις αυτές εμπνέομαι για να ζωγραφίσω τα πρόσωπα των απλών ανθρώπων που συναντά κανείς παντού, ακόμη και στα δικαστήρια, ανθρώπους που τους μεταμορφώνω σε αυτοκράτορες, άρχοντες αγίους, γεωργούς και αμπελουργούς».

Τέχνη και δικαιοσύνη 

Ως διευθυντής στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης της Εθνικής Σχολής Δικαστών στη Θεσσαλονίκη ο Ηλίας Κοντοζομάνης διοργάνωσε σειρά εκδηλώσεων που αποσκοπούσαν στη δημιουργία διαύλου επικοινωνίας με την Τέχνη.
Στην εκδήλωση με τον κεντρικό τίτλο «Δικαιοσύνη και Λογοτεχνία», εισηγητές ήταν η συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη, η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, η συγγραφέας και καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Λένα Διβάνη, ο Πάνος Λαζαράτος, ο κριτικός θεάτρου και συγγραφέας Κώστας Γεωργουσόπουλος, ο συγγραφέας Δημοσθένης Κούρτοβικ και ο νομικός και συγγραφέας Βασίλης Γκουρογιάννης.
Στη διημερίδα «Δικαιοσύνη και Κινηματογράφος» (Μάρτιος 2016) σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, συμμετείχαν οι σκηνοθέτες Κώστα Γαβράς και Παντελής Βούλγαρης, ο συνθέτης Θωμάς Κοροβίνης, ο Νότης Φόρσος διευθυντής του κινηματογράφου Ολύμπιον –κριτικός κινηματογράφου, ο συγγραφέας Δημοσθένης Κούρτοβικ.
Η στενή σχέση ενός δικαστή με την τέχνη αναδείχθηκε και στο αφιέρωμα «Δικαιοσύνη και Θέατρο» στην Αθήνα, όπου η ηθοποιός Ευγενία Δημητροπούλου, η σκηνοθέτις Μάνια Παπαδημητρίου, ο αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου Γεράσιμος Φουρλάνος και ο σύμβουλος Επικρατείας Κωνσταντίνος Πισπιρίγκος κατέγραψαν μέσα από τα θεατρικά κείμενα τα σημεία επαφής τους.